Tên gọi, phân nhóm
Tên gọi khác: Cây thần dược
Tên khoa học: Paramignya trimera
Thuộc họ: Cam (danh pháp khoa học: Rutaceae)
Đặc điếm sinh thái
Mô tả
Xáo tam phân là một loại cây thân gỗ nhỏ, dạng leo. Thân cây dài trên 5m, có đường kính từ 8 – 12cm và có vỏ màu nâu vàng. Trên thân và cành của dược liệu đều có gai nhọn. Phần gỗ của thân hơi cứng, có màu vàng. Phần gỗ của rễ có màu đậm hơn. Lá Xáo tam phân là lá đơn, có hình thuôn dẹp, mép công xuống dưới, phiến lá dày có mặt dưới màu xanh nhạt và mặt trên màu xanh đậm. Tất cả những bộ phận của dược liệu đều chứa tinh dầu, nhiều nhất ở phần rễ. Chúng có mùi thơm nhẹ và rất ít khi ra hoa.
Phân bố
Xáo tam phân xuất hiện nhiều nhất ở các tỉnh thành phía Nam như: Ninh Thuận, Khánh Hòa. Xáo tam phân rất dễ trồng. Chúng có thể được trồng bằng cách dâm cành, rễ hoặc trồng bằng hạt. Vì thế, hiện nay nhiều nhà vườn đã nuôi trồng và phân bố dược liệu ở khắp cả nước.
Bộ phận dùng, thu hái, chế biến, bảo quản
Bộ phận dùng: Rễ Xáo tam phân được sử dụng để làm thuốc. Người bệnh có thể sử dụng dược liệu tươi hoặc khô.
Thu hái: Xáo tam phân được thu hái quanh năm.
Chế biến: Thu hoạch toàn bộ Xáo tam phân sau đó rửa sạch, bâm hoặc thái mỏng rồi đưa vào máy sấy khô để bảo quản và làm thuốc.
Bảo quản: Những nơi khô ráo, thoáng mát.
Thành phần hóa học
Theo Y học hiên đại, Xáo tam phân chứa nhiều thành phần hóa học bao gồm: Saponin, Alkaloid, Flavonoid và lượng lớn là Courmarin và Triterpenoid.
Tác dụng dược lý
Theo nghiên cứu dược lý hiện đại
Ở những thí nghiệm trên chuột nhắt trắng cho thấy, những hoạt chất trong Xáo tam phân có khả năng ức chế tốt tình trạng viêm gan cấp, chống viêm, chống độc và có tác dụng ức chế đối với 5 dòng tế bào ung thư gồm:
- Ung thư đại tràng HTC116
- Ung thư vú MDA MB231
- Ung thư gan Hep-G2
- Ung thư buồng trứng OVCAR-8
- Ung thư cổ tử cung Hela.
Những hoạt chất có trong Xáo tam phân phát huy tác dụng mạnh mẽ nhất đối với dòng tế bào ung thư cổ tử cung và ung thư gan. Bên cạnh đó, các thí nghiệm cũng cho thấy, dược liệu này có độc tính thấp nên khá an toàn khi sử dụng.
Theo y học cổ truyền
Xáo tam phân có tác dụng hỗ trợ điều trị bệnh xơ gan cổ trướng, viêm gan B, bảo vệ tế bào gan và tăng cường chức năng gan. Đồng thời kích thích ăn ngon, ngủ ngon và rất tốt cho phụ nữ sau sinh.
